ინსტრუქციები საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების თანამედროვე ტენდენციებზე

  ტექნოლოგიების განვითარება და სიმრავლე
თანამედროვე ინფორმაციული ტექნოლოგიების განვითარების მაღალი ტემპი ახალი გამოწვევების წინაშე აყენებს სასწავლო პროცესს. სულ უფრო ხშირად ჩნდება შეკითხვები, თუ როგორ უნდა შეიქმნას სასწავლო პროცესში ტექნოლოგიური საშუალებების გამოყენების ისეთი მოდელები, რომლებიც დროს გაუძლებს და ახალი ტექნოლოგიების მორიგ ტალღასთან ერთად არ მოძველდება.


ხშირად თვით ტექნოლოგია გვთავზობს აქამდე უცნობ შესაძლებლობებს ცოდნის გაღრმავებისა და თანამშრომლობისათვის. ასეთი სიახლეები წარმოდგენილი იყო საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების უდიდეს გამოფენაზე - ბრიტანეთის ყოველწლიურ შოუზე: BETT.


სწორედ რამდენიმე ასეთი სიახლის მაგალითზე მიმოვიხილავთ საგანმანათლებლო ტექნოლოგიების თანამედროვე ტენდენციებს.


განათლებაზე მორგებული ტექნოლოგიები


განათლების სისტემებში ტექნოლოგიური სიახლეების დანერგვისადმი სხვადასხვა მიდგომა არსებობს, თუმცა ყველას აქვს გაცნობიერებული ამ ინიციატივის მნიშვნელობა. საქართველოში პირველკლასელთათვის ნეთბუკების დარიგება ამ მიმართულებით გადადგმული თამამი და ინოვაციური ნაბიჯია. ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი ტექნოლოგიების გამოყენების მეშვეობით განათლების ხარისხის გაზრდაა. ხშირად მაღალტექნოლოგიურ მოწყობილობაში განხორციელებულ ძვირადღირებულ ინვესტიციას შედეგი არ მოაქვს, ჩვეულებრივი კომპიუტერის და პროექტორის გამოყენებით კი უკეთესი შედეგების მიღწევა შეიძლება. ამ სფეროშიც გადამწყვეტია მასწავლებლის მომზადება და მზაობა, ეფექტიანად გამოიყენოს ტექნოლოგია. ზოგჯერ მასწავლებელი შეიძლება ვერ ერკვეოდეს მოწყობილობისა თუ პროგრამის ყველა დეტალში, მაგრამ ის უნდა ფლობდეს მოხმარების საბაზო უნარებს, სასწავლო პროცესში გამოყენების მეთოდებს. მასწავლებელს უნდა შეეძლოს, დაინახოს და განსაზღვროს გამოსაყენებლი ტექნოლოგიის ადგილი გაკვეთილის გეგმაში და მისი კავშირი სასწავლო გეგმასთან თუ სასწავლო მიზნებთან. ახლებურ გარემოში ხშირად ახლებური მიდგომების გამოყენებაც გარდაუვალია. მასწავლებლი, როგორ ინსტრუქტორი, ადგილს უთმობს მასწავლებელს, როგორც სასწავლო პროცესის წარმმართველს, ინდივიდუალურ მრჩეველს და ჯგუფური მუშაობის ფასილიტატორს.


მასწავლებელთა გადამზადების თანამედროვე საუკეთესო პროგრამები ორიენტირებულია, ტექნოლოგიების გამოყენებით, სასწავლო ამოცანების ეფექტიანად გადაწყვეტაზე. იმაზე, თუ რამდენად წარმატებულად დანერგავს ათვისებულ მეთოდებს მასწავლებელი სასწავლო პროცესში და რამდენად კარგად მოირგებს ახალ ფუნქციებს, დამოკიდებულია, საბოლოოდ, განათლების ხარისხის ზრდაც.


მიმდინარე ტენდენციები


მართალია, ახალი ტექნოლოგიები გაცილებით ხელმისაწვდომია მაღალგანვითარებული ქვეყნებისათვის, მაგრამ ისინი მალე იაფდება და მათი გამოყენების შესაძლებლობებიც იხვეწება. საბოლოოდ, სწორედ მაღალტექნოლოგიური საშუალებებით აღჭურვილ სკოლებში აპრობირებული სიახლეები ხდება ხელმისაწვდომი ყველასათვის. მაგალითად, მობილური ტელეფონი და მისი საშუალებით ინტერნეტის წვდომა უკვე ჩვეულებრივი რამ არის. შესაბამისად, აქცენტი გადადის არა ინფრასტრუქტურის შექმნაზე, არამედ მის სწორ გამოყენებაზე.


თუ 10 წლის წინ სკოლაში კომპიუტერის გამოყენება ნოვაციად ითვლებოდა, ახლა ხშირად ხდება სხვადასხვა მობილური მოწყობილობის ინტეგრაცია სასწავლო გარემოში. პლანშეტები და დიდეკრანიანი სმარტფონები სულ უფრო მეტ მომხმარებელს აქვს. ესენი მოსწავლისთვის ნაცნობი მოწყობილობებია, რომლების ათვისებას დამატებითი დრო და რესურსი არ სჭირდება.


კიდევ ერთი ბოლოდროინდელი ცვლილება სახლის კომპიუტერების რაოდენობის მკვეთრ ზრდას უკავშირდება. მასწავლებელს საშუალება ეძლევა, მოსწავლეს კომპიუტერის გამოყენებით შესასრულებელი საშინაო დავალება მისცეს და საგაკვეთილო დრო ცოდნის შემოწმებას ან ჯგუფურ მუშაობას მოახმაროს. ამ მოდელს მისდევს ვიდეოგაკვეთილების მზარდი პორტალი - ხანის აკადემია (khanacademy.org), სადაც განთავსებულია სხვადასხვა საგანში შექმნილი 3000-ზე მეტი 10-წუთიანი ვიდეოგაკვეთილი, რომელთა გამოყენებას მოსწავლეებს სწორედ სახლში ურჩევენ. გაკვეთილზე მასწავლებლები ნაკლებ დროს უთმობენ უშუალოდ საკითხების გადმოცემას და ყურადღებას აქცევენ ვიდეოგაკვეთილებში ასახულ მასალაზე დისკუსიას, მიღებული ცოდნის პრაქტიკულ გამოყენებას. ამგვარი ე.წ. "შებრუნებული გაკვეთილის” (flipped classroom) ერთ-ერთი უპირატესობა ისიცაა, რომ გაკვეთილის თემის ათვისება შეუძლია იმ მოსწავლესაც, ვინც ამა თუ იმ მიზეზით სასკოლო გაკვეთილს ვერ ესწრება. ეს მოდელი ასევე საშუალებას აძლევს მოსწავლეს, მეტი დრო დაუთმოს საკითხს და რამდენჯერმე ნახოს ვიდეოგაკვეთილი. ამავდროულად იზრდება სასწავლო პროცესში მშობლების ჩართულობაც. მათ შეუძლიათ, გარკვეულწილად, გააკონტროლონ დავალების შესრულება და თავადაც ჩაერთონ პროცესში.


საქართველოშიც არსებობს მსგავსი პორტალი, რომელიც ქართულენოვან ვიდეოგაკვეთილებს სთავაზობს მომხმარებელს. კოდალას აკადემიის პორტალზე kodala.ge ნახავთ 200-ზე მეტ მოკლე ვიდეოგაკვეთილს, ექსპერიმენტებს ქიმიაში, ბიოლოგიაში, მათემატიკაში, გეოგრაფიაში. ისინი სასწავლო გეგმას უკავშირდება და მათი გამოყენება შეიძლება გაკვეთილებზე, საშინაო დავალების შესრულებისას თუ გამოცდებისთვის მზადებისას.

კინეტიკური და სამგანზომილებიანი სასწავლო გარემო


ბოლო პერიოდის ტენდენციებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია შეხების ინტერფეისის მქონე მოწყობილობების რაოდენობის ზრდა. ეს არის სმარტფონები, პლანშეტები, კომპიუტერის ეკრანები და სხვადასხვა ზომის დაფები. Windows 8 ოპერაციული სისტემის გამოსვლის შემდეგ ასეთი კომპიუტერების რიცხვი მკვეთრად იზრდება. ეკრანზე შეხებით ინფორმაციის შეყვანა და კომპიუტერული თუ მობილური მოწყობილობის მართვა ყველასათვის მეტ-ნაკლებად ნაცნობი პროცესია, თუმცა ტექნოლოგია კიდევ უფრო შორს მიდის.


კინეტიკური ტექნოლოგიები უკვე გამოიყენება კომპიუტერულ თამაშებში. ხდება მათი მოდელების ტესტირება საგანმანათლებლო მიზნებისთვისაც. მაგალითისთვის გამოდგება Microsoft-ის სამგანზომილებიანი ვირტუალური ობიექტების შექმნის პროექტი, როცა მომხმარებელი ეკრანის სიბრტყეზე მოცემულ ობიექტს კი არ ეხება, არამედ სამგანზომილებიან სივრცეში დანახულ და აღქმულ ობიექტს, მაგალითად, გეომეტრიულ ფიგურას, ხელსაწყოს ნაწილს და სხვა.


1-1-ზე სწავლება


განსაკუთრებულია ტექნოლოგიების როლი ინდივიდუალური სასწავლო გარემოს შექმნაში. ე.წ. 1-1-ზე სწავლების მოდელებში იგულისხმება ყველა მოსწავლის მიერ ერთი ტიპის მოწყობილობის ინდივიდუალურად გამოყენება: 1 მოსწავლეს აქვს 1 კომპიუტერი, 1 პლანშეტი ან სხვა მოწყობილობა. ასეთ მოდელს გვთავაზობს "ბუკის” პროგრამაც. რითია მიმზიდველი ინდივიდუალური სასწავლო გარემო? მკვლევარები გამოყოფენ რამდენიმე უპირატესობას:


1. შესაძლებელია მოსწავლის ინდივიდუალური სასწავლო საჭიროებების სწრაფად და ეფექტიანად დადგენა. შესაბამისად, მომდევნო დავალებებში ყურადღება მახვილდება სუსტი მხარეების აღმოფხვრასა და გაუგებარი საკითხების ათვისებაზე.


2. შესაძლებელია მოსწავლეთა ცოდნის შეფასება უფრო ხშირად მოხდეს ელექტრონული ტესტირების გამოყენებით.


3. ინდივიდუალური კომპიუტერებით შესაძლებელია მულტიმედია სასწავლო რესურსზე ყველა მოსწავლის წვდომის უზრუნველყოფა, პრაქტიკული დავალებების ერთდროულად შესრულება და შედეგების მყისიერი დაფიქსირება.


4. ინდივიდუალური მოწყობილობა აადვილებს თანამშრომლობას და ცოდნის გაზიარებას მოსწავლეებს შორის. ამ შემთხვევაში იგულისხმება, რომ პირად კომპიუტერს მოსწავლეები საერთო სასწავლო გარემოში იყენებენ. რომელიმე საკითხში კარგად გარკვეულ მოსწავლეს შეუძლია დაეხმაროს თანატოლს მასალის დაძლევასა და დავალების შესრულებაში.


5. ინდივიდუალური სასწავლო გარემო შემოქმედებითობის განვითარებასაც უწყობს ხელს. მოსწავლეს შეუძლია ადვილად მოიძიოს საჭირო რესურსები და საკუთარი კომპიუტერის მეშვეობით განახორციელოს, მაგალითად, ინდივიდუალური პროექტი.


ინდივიდუალურ სასწავლო გარემოში მასწავლებელი მთავარ როლს ასრულებს. მას აქვს პროცესის მართვის საშუალება, ის საკუთარ კომპიუტერზე ხედავს ყველა მოსწავლის აქტივობას და ტესტირების შედეგებს, ზოგჯერ პირდაპირ კომპიუტერიდან იძლევა დავალებას და ახდენს შეფასებას.


ვებ-რესურსები


ინტერნეტში არსებული ინფორმაციის ზრდასთან ერთად იზრდება საგანმანათლებლო მასალების რაოდენობაც. თანამედროვე ტენდენციებიდან აღსანიშნავია მულტიმედია სასწავლო რესურსების კოლექციების გამდიდრება. ვიდეომასალა ახლა თითქმის უკვე ყველა თემისთვის და ყველა საფეხურისთვის არსებობს.


სასარგებლო რესურსები მოიცავს ე.წ. ვებ-აპლიკაციებს. აქ შეიძლება მოვიხსენიოთ საპრეზენტაციო ონლაინ პროგრამა პრეზი (იხ. Prezi.com) ან შედარებით ნაცნობი ბლოგების შესაქმნელი ვებ-გვერდი: blogger.com. ასევე პოპულარულია ინტერნეტ გამოკითხვების შესაქმნელი სერვისები (მაგ.: polleverywhere.com), რომლების საშუალებითაც სწრაფად შეიძლება ტესტის ან კითხვარის შექმნა და კლასის გამოკითხვა, როგორც კომპიუტერებით, ისე მობილურებით. კიდევ ერთი საინტერესო სერვისია ეკრანის ჩამწერი Jing (www.techsmith.com/jing.html). მისი მეშვეობით შეიძლება ეკრანზე გამოტანილი ინფორმაციის ჩაწერა მოკლე ვიდეოს სახით და შემდგომი გაზიარება. ეს გამოიყენება როგორც სასწავლო მასალის გავრცელებისათვის, ასევე მოსწავლეთა ნამუშევრების შესაქმნელად და შესაფასებლად.


ინტერნეტში მრავლადაა ღია, თავისუფლად გავრცელებადი სასწავლო რესურსი, თუმცა ზოგჯერ ხარისხიან სასწავლო მასალებზე წვდომა ფასიანია. მაგალითად, ბრიტანულ რესურსზე Twig (www.twig-world.com) ვიდეოგაკვეთილებთან ერთად მოიპოვება დამატებითი საგაკვეთილო რესურსები. კომერციული სასწავლო მასალების და პროგრამების შეთავაზება სულ უფრო ხშირად ხდება ავტორის ვებპორტალზე ხელმოწერის შეძენით და არა მომხმარებლის მიერ მათი გადმოწერით ან საკუთარ კომპიუტერზე დაყენებით. ასე რომ, ელექტრონული პროდუქტების და პროგრამების დისტანციურად შეთავაზებამ განათლების სერვისებშიც დაიმკიდრა ადგილი.

თარგმნა, მორგება, გამოყენება.


სასწავლო რესურსების უმრავლესობა უცხოენოვანია. განსაკუთრებით მრავლად მოიპოვება ინგლისურენოვანი მასალები. აღსანიშნავია, რომ ინგლისური ენის სამომხმარებლო დონეზე ცოდნა კომპიუტერის და ინტერნეტის გამოყენებისათვის, ზოგადად, სასურველია. თუ მასწავლებელს სურს, რომ ხარისხიანი მულტიმედია მასალებით გაამდიდროს საკუთარი საგაკვეთილო პროცესი, აუცილებელია უცხო ენაზე საგნის სპეციფიკური ტერმინოლოგიის ცოდნაც. აღსანიშნავია, რომ მათემატიკასა და საბუნებისმეტყველო საგნებში ტერმინების რაოდენობა დიდი არ არის და ხშირად ფორმულების თუ ვიზუალური მასალის აღქმა ადვილად შეიძლება. ზოგიერთ პოპულარულ რესურსს მოხალისეები თარგმნიან. ასეთია ხსენებული ხანის აკადემია ან პოპულარული TED.com, სადაც სხვადასხვა დარგის გამორჩეული მკვლევარები და ექსპერტები პოპულარული ლექციის ფორმით უზიარებენ აუდიტორიას ბოლო მიღწევებს ან არატრივიალურ იდეებს.


სასწავლო პროცესში ტექნოლოგიური მიღწევების დანერგვა მასწავლებლისაგან გარკვეულ ენთუზიაზმს და თვითგანვითარებაზე ზრუნვას მოითხოვს. ინტერნეტი და ტექნოლოგიები გზას უხსნის მას იმისაკენ, რომ სწავლების პროცესი უნიკალურ და დაუვიწყარ შემოქმედებით პროცესად გადააქციოს. ცხადია, ასეთ პროცესში სრულად ჩართული მოსწავლე უკეთ გაართმევს თავს სასწავლო ამოცანებს.